Что такое "Алаш" и Алаш-Орда?

Алаш — имя мифического прародителя казахов, под которым впоследствии понималось общественно-политическое движение, сформировавшееся в партии Алаш-Орда — название созданного национально-территориального автономного правительства (Народного Совета). В декабре 1917 года на территории современного Казахстана.

Лидеры партии "Алаш" – Ахмет Байтурсынов, Алихан Букейханов, Мыржакып Дулатов / Фото с сайта alash.semeylib.kz

Как появилась партия "Алаш"?

Партия "Алаш" родилась из национального движения казахской интеллигенции. Его участники боролись за права казахского населения на землю, самоуправление, сохранение языка, национальной культуры и традиций. На Первом Всеказахском съезде (в то время Всекиргизский съезд), проходившем в Оренбурге с 21 по 28 июля 1917 года, произошло организационное оформление партии «Алаш».

Девиз- Оян, қазақ!

Участие во Всероссийском учредительном собрании

На территории будущего Казахстана вообще выборы проходили несколько нерегулярно, итоги подсчитывались очень долго, а имеющиеся на сегодняшний день данные можно считать весьма условными. Например, исследователям известно, что в Торгайском районе два из пяти депутатских мандатов достались эсерам, а три — представителям партии «Алаш». Аналогичный успех (но не переросший в реальную власть) имела и Национал-демократическая партия в Семейском уезде.

Проект программы партии «Алаш».

Проект программы партии «Алаш», опубликованный перед выборами в Учредительное собрание России, ставил в качестве первоочередных задач всеобщее избирательное право, пропорциональное национальное представительство, демократическую Российскую федеративную республику с президентом и законодательной Думой, равенство республик, входящих в состав России, демократические свободы, отделение церкви от государства, равноправие языков и др.В ноябре 1917 г. на выборах в Учредительное собрание партия «Алаш» получила большинство голосов и 43 депутатских места. По количеству голосов, полученных на выборах в Учредительное собрание (262404 голоса), «Алаш» занимала 8 место среди полусотни партий, существовавших в России накануне Октябрьской революции

Деятели партии «Алаш». Слева направо: 1) Х. Габбасов 2) М. Дулатов 3) А. Байтурсынов 4) М. Ауезов. Стоят (слева направо): 1) Д. Аймаутов 2) А. Маргулан 3) А. Байтасов. Кзыл-Орда, 1926. alash.semeylib.kz

Как была ликвидирована Алаш-Орда?

К концу декабря 1918 года Восточный фронт Красной Армии успешно развился и начал вытеснять белогвардейские отряды из районов Оринбора и Урала. В феврале 1919 года лидеры Алаша решили перейти на сторону советской власти. В марте 1919 года Байтурсынов и Дулатов, лидеры торгайской группы, первыми сдались в плен советским властям. Байтурсынов приехал в Москву для переговоров с советскими властями. 10 июля 1919 года 1 декабря красные взяли Семей. 21 декабря Семипалатинский совет Алаш-Орды принял официальное решение о переходе на советскую сторону. Представитель Алашорды Ермеков был членом райревкома. Область фактически перешла под контроль Сибревкома. 5 марта 1920 года Военно-революционный комитет Киргизской области официально ликвидировал Алашскую автономию.

Ресурс: informburo.kz

«Алаш» және Алаш-Орда дегеніміз не?

Алаш – қазақтардың мифтік бабасының аты, кейіннен партияда қалыптасқан қоғамдық-саяси қозғалысты білдіру үшін алынған.Алаш-Орда – құрылған ұлттық-территориялық автономия үкіметінің (Халық кеңесінің) атауы. 1917 жылы желтоқсанда қазіргі Қазақстан аумағында.

«Алаш» партиясының көсемдері – Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейханов, Міржақып Дулатов / Фото alash.semeylib.kz сайтынан

«Алаш» партиясы қалай пайда болды?

«Алаш» партиясы қазақ зиялыларының ұлттық қозғалысынан туған. Оған қатысушылар қазақ халқының жерге құқығы, өзін-өзі басқаруы, тілін, ұлттық мәдениеті мен дәстүрін сақтау үшін күресті. 1917 жылы 21 шілде мен 28 шілде аралығында Орынборда өткен Бірінші жалпықазақ съезінде (сол кездегі Бүкілқырғыз съезі) «Алаш» партиясы институттандырылды.

Ұран- Оян, қазақ!

Бүкілресейлік Құрылтай жиналысына қатысу

Болашақ Қазақстанның аумағында, жалпы алғанда, сайлаулар біршама ретсіз өтті, нәтижелер өте ұзақ уақытқа есептелді, ал бүгінгі қол жетімді деректерді өте шартты деп санауға болады. Мәселен, Торғай облысында бес депутаттық мандаттың екеуін социалистік-революционерлер, үшеуін «Алаш» партиясының өкілдері жеңіп алғанын зерттеушілер біледі. Осындай жетістікті (бірақ ол нақты күшке айналдырған жоқ) Семей уезіндегі ұлттық-демократиялық партия да жеңіп алды.

«Алаш» партиясы бағдарламасының жобасы.

Ресей Құрылтай жиналысы сайлауы алдында жарияланған «Алаш» партиясы бағдарламасының жобасында жалпыға бірдей сайлау құқығы, пропорционалды ұлттық өкілдік, президенті және заң шығарушы Думасы бар демократиялық Ресей федеративтік республикасы, құрамына кіретін республикалардың теңдігі басымдықтар ретінде белгіленді. Ресей, демократиялық бостандықтар, шіркеудің мемлекеттен бөлінуі, тілдердің теңдігі, т.б.1917 жылы қарашада Құрылтай жиналысына сайлауда «Алаш» партиясы көпшілік дауыс пен 43 мандатқа ие болды. Құрылтай жиналысына сайлауда алған дауыс саны бойынша (262404 дауыс) «Алаш» Қазан төңкерісі қарсаңында Ресейде болған елу партияның ішінде 8-орынға шықты.

«Алаш» партиясының жетекшілері. Солдан оңға қарай: 1) Х.Ғаббасов 2) М.Дулатов 3) А.Байтұрсынов 4) М.Әуезов. Тұрған (солдан оңға): 1) Д.Аймауытов 2) Ә.Марғұлан 3) Ә.Байтасов. Қызылорда, 1926. alash.semeylib.kz

Алаш-Орда қалай жойылды?

1918 жылдың желтоқсан айының соңына қарай Қызыл Армияның Шығыс майданы табысты дамып, Орынбор және Орал облыстарынан ақ гвардияшылар отрядтарын ығыстырып шығара бастады. 1919 жылы ақпанда Алаш қайраткерлері Кеңес үкіметі жағына өтуге шешім қабылдады. 1919 жылы наурызда Торғай тобының көсемдері Байтұрсынов пен Дулатов Кеңес өкіметіне бірінші болып бағынды. Байтұрсынов Кеңес өкіметімен келіссөздер жүргізу үшін Мәскеуге келді. 1919 жылы 10 шілдеде 1 желтоқсанда қызылдар Семейді алды. 21 желтоқсанда Алаш-Орданың Семей кеңесі Кеңестер жағына өту туралы ресми шешім қабылдады. Облыстық революциялық комитеттің құрамына Алашорданың өкілі Ермеков кірді. Облыс шын мәнінде Сибревкомның бақылауына өтті. 1920 жылы 5 наурызда Қырғыз өлкесінің әскери революциялық комитеті Алаш автономиясын ресми түрде таратты.